Miejska Biblioteka Publiczna
w Dąbrowie Górniczej
Kalendarium
powstanie w Dąbrowie warszawskiego oddziału Uniwersytetu dla Wszystkich (prekursora MBP).
przekazanie księgozbioru Uniwersytetu dla wszystkich Towarzystwu Kultury Polskiej, a następnie przekazanie księgozbioru w depozyt Emilii Kozłowskiej.
otwarcie prywatnej biblioteki pn. „Biblioteka dla Wszystkich Cecylii Kozłowskiej” przy ul. Szosowej 22 (obecnie Jana II Sobieskiego).
przejęcie księgozbioru przez Towarzystwo Biblioteki dla Wszystkich im. Hugona Kołłątaja w Dąbrowie Górniczej.
Starostwo Powiatowe w Będzinie udziela Towarzystwu Biblioteki dla Wszystkich im. Hugona Kołłątaja koncesji na prowadzenie biblioteki.
polskie władze reprezentowane przez Urząd Wojewódzki w Kielcach, przyjmują do zatwierdzenia statut Towarzystwa Biblioteki dla Wszystkich im. Hugona Kołłątaja.
pertraktacje Towarzystwa dla Wszystkich im. Hugona Kołłątaja z zarządem miasta w sprawie przejęcia księgozbioru, będącego zaczątkiem księgozbioru miejskiej biblioteki publicznej.
Towarzystwo Biblioteki dla Wszystkich im. Hugona Kołłątaja podejmuje uchwałę na mocy, której zdecydowano o przekazaniu księgozbioru miastu i umieszczenie go w pomieszczeniach wynajętych przez magistrat w budynku Domu Ludowego przy ul. 3 maja 14 w Dąbrowie Górniczej.
otwarcie w sali Domu Ludowego, bezpłatnej czytelni czasopism.
księgozbiór biblioteki liczył 5161 tomów, z którego korzystało 654 czytelników.
otwarcie czytelni dla dzieci z inicjatywy Leona Nowaka.
ugruntowanie pozycji kulturalno – oświatowej w mieście, m.in. w każdy czwartek urządzano bezpłatne prelekcje.
okupant zarządza całkowitą likwidację Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Hugona Kołłątaja, część zbiorów przekazano czytelnikom powstały tzw. krążące biblioteki, część zbiorów zostaje zdeponowana.
już pod koniec roku udało się zgromadzić księgozbiór uzupełniony książkami zdeponowanymi, jak też uruchomić wypożyczalnię dla dzieci i odrębną dla dorosłych.
otwarcie po II wojnie światowej Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Hugona Kołłątaja.
2100 woluminów, 280 czytelników, z każdym kolejnym rokiem użytkowników systematycznie przybywało (dla porównania w 1948 posiadała 3573 tomów i 987 czytelników).
wzrost liczby czytelników do 2158 za kierownictwa Ireny Burskiej.
wzrost liczby czytelników do 4908 za kierownictwa Henryki Soty.
powstanie pierwszej filii bibliotecznej – Filia nr 1 w dzielnicy Reden pod kierownictwem Marii Cieplińskiej.
przeniesienie biblioteki do siedziby Pałacu Kultury Zagłębia.
współpraca MBP z Klubem Literackim – założonym przez Jerzego Lisa w 1949. Opiekunem Klubu z ramienia MBP została Sabina Bednarczyk (kierownik czytelni).
goście na spotkaniach autorskich organizowanych w czytelni MBP w ramach Klubu Literackiego to m.in.: Andrzej Braun, Czesław Centkiewicz, Ludwik Jerzy Kern, Jalu Kurek, Magdalena Samozwaniec.
- powstanie Filii nr 3 w Gołonogu pod kierownictwem Teresy Suchoszek,
- otwarcie Filii nr 4 przy ul. 11 Listopada pod kierownictwem Barbary Sander,
- wprowadzenie wolnego dostępu do półek, czytelnicy mogli korzystać z 44 547 woluminów i około 100 tysięcy egzemplarzy czasopism.
pomoc Koła Przyjaciół Biblioteki w pozyskiwaniu dodatkowych funduszy na zakup księgozbioru.
pojawiły się pierwsze komputery, kserografy i urządzenia audiowizualne. W kolejny wiek biblioteka wkroczyła z rozwiniętym systemem komputerowym oraz Internetem.
przyniósł zmiany w lokalowej strukturze MBP. Część działów użytkowych zwiększyła wykorzystywaną przez siebie powierzchnię, m.in.: Wypożyczalnia dla Dorosłych, Wypożyczalnia dla Dzieci i Młodzieży, Dział Książki Dawnej. Podobnie Dział Obsługi Sieci, Dział Gromadzenia i Opracowania Zbiorów, Introligatornia. Powstały nowe działy, tj.: Czytelnia Multimedialna, Centrum Edukacji Regionalnej, Centrum Informacji Europejskiej oraz Centrum Informacji Biznesowej i Technicznej.
- zmiana na stanowisku dyrektorskim. Funkcję obejmuje Paweł Duraj
– rozpoczęcie działalności Dyskusyjnego Klubu Książki, akcji zainicjowanej przez Instytut Książki
„Biblioteka na 102” przedsięwzięcie zrealizowane z okazji 102-lecia MBP w DG
MBP zostaje wydawcą „Przeglądu Dąbrowskiego” oraz publikacji dla dzieci „Wróżka i mag”
realizacja projektu kulturalno – edukacyjnego „Senior na topie,” wspierającego integrację środowisk senioralnych w mieście oraz umożliwienie im uczestnictwa w szeroko pojętej kulturze
- wdrożenie systemu bibliotecznego Mateusz
Festiwal Moli Książkowych przedsięwzięcie zorganizowane głównie z myślą o bibliotekarzach, a poświęcone problematyce upowszechniania czytelnictwa wśród dzieci i młodzieży.
bibliotekę wizytuje Anna Komorowska, żona prezydenta RP Bronisława Komorowskiego
pierwsza realizacja Dąbrowskiego Festiwalu Kulturalnego „ZagłębieWood” we współpracy miejskich instytucji kultury
pierwsza edycja ogólnopolskiej akcji promującej czytelnictwo Narodowe Czytanie, zainaugurowanej przez prezydenta Bronisława Komorowskiego
- „Zaczytana Dąbrowa” – kampania popularyzująca czytelnictwo; w ramach całorocznej akcji zorganizowano m.in. Festiwal Komiksu, Jarmark Bajek i Baśni, Robinsonadę oraz Festiwal Fantastyki
- uruchomienie „Laboratorium wyobraźni” pracowni edukacyjnej zrealizowanej przy udziale środków pozyskanych z Fundacji Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego, w ramach projektu Strefy Innowacji
- MBP przystępuje do projektu Academika tj. cyfrowej wypożyczalni międzybibliotecznej będącej innowacyjnym narzędziem pozwalającym na udostępnienie w bibliotekach naukowych i publicznych na terenie całego kraju kilkuset tysięcy publikacji naukowych. Dzięki systemowi elektronicznych wypożyczeń międzybibliotecznych użytkownicy bibliotek mają możliwość natychmiastowego dostępu do współczesnych publikacji ze wszystkich dziedzin wiedzy z poszanowaniem zapisów prawa autorskiego
po raz pierwszy startuje projekt Biblioteka na plaży, polegający na zorganizowaniu różnorodnych działań kulturalnych i edukacyjnych na plaży przy Pogorii III, zorganizowany we współpracy ze Stowarzyszeniem Bibliotekarzy Polskich
realizacja projektu „Popularni czytają” dofinansowanego z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego
otwarcie zmodernizowanej Filii nr 8 w Strzemieszycach Wielkich. Po gruntownym remoncie filii, MBP pozyskała atrakcyjną placówkę, która do dziś pełni funkcję nie tylko biblioteki, ale także centrum kultury dla mieszkańców dzielnicy
„Tuż za rogiem” – projekt zorganizowany przy współpracy ze Stowarzyszeniem Bibliotekarzy Polskich, polegający na organizacji spektakli plenerowych w różnych dzielnicach miasta
promocja czytelnictwa w pandemii (on-line) m.in.: „Bibliotekarze polecają”, „Biblioteka czyta dzieciom”, „Dozwolone od lat 18”,” „Piosenka kryzysowa, „ Liga wiedzy literackiej”, „Literackie bingo,” „Noc z Andersenem”, „ Hugon w podróży”, „ Opowieści Mateusza, co z domu się nie rusza.”
- zmiana na stanowisku dyrektorskim. Funkcję obejmuje dr Beata Langer
- uruchomienie nowego działu Biblioteki Głównej – Czytelni Regionalnej
Gala Donatorów Kultury – uhonorowanie darczyńców, którzy w 2022 roku współfinansowali wydarzenia kulturalne w mieście.
Dzięki wsparciu przedsiębiorców udało się m.in. rozwinąć dział z literaturą japońską i koreańską w dąbrowskiej bibliotece.
Otwarcie zmodernizowanej Filii nr 13 MBP w Łośniu
W marcu zakończył się remont filii bibliotecznej przy ul. Pocztowej 3 w Łośniu. Celem zmiany w Filii nr 13 MBP było stworzenie jasnego, przestronnego wnętrza inspirującego miłośników literatury.
MBP zostaje wydawcą „Abstraktu”
W czerwcu ukazał się pierwszy numer Dąbrowskiego Informatora Bibliotecznego pn. „Abstrakt”. Miesięcznik pełni funkcję nośnika informacyjnego, prezentując różnorodne działania i inicjatywy MBP.
Dąbrowska biblioteka współorganizuje Festiwal Literacki „Miedzianka Po Drodze”
Wśród wyjątkowych gości festiwalu znaleźli się znakomici pisarze i dziennikarze: Mariusz Szczygieł, Filip Springer, Sylwia Chutnik, Julia Fiedorczuk, Michał Nogaś, Grzegorz Piątek czy Stanisław Łubieński.
Premiery filmowe
Miejska Biblioteka Publiczna w Dąbrowie Górniczej we współpracy z Muzeum Miejskim „Sztygarka” zorganizowała serię filmowych premier, ukazujących bogactwo historyczne i kulturowe miasta („DEFUM. Fabryka Pełna Wspomnień”, „Dąbrowskie Osiedla Mieszkaniowe”, „Reden”).
Historia
Powstanie biblioteki datuje się na rok 1916, jednak jej historia sięga wcześniejszych lat, w których nastąpił szereg wydarzeń prowadzących w efekcie do uznania wspomnianego roku za początek Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Hugona Kołłątaja w Dąbrowie Górniczej.
Niewątpliwie znaczącym dla rozwoju dąbrowskiej książnicy był rok 1905, który przyniósł w Królestwie Polskim olbrzymią falę rewolucyjną. W jej następstwie, w 1906 r., władze carskie opublikowały nową konstytucję, zawierającą zapis o swobodach obywatelskich.[1] Pozwolił on na powołanie na terenie Dąbrowy Górniczej oddziału warszawskiego Uniwersytetu dla Wszystkich. Wśród jego założycieli znaleźli się m.in. Ludwik Berbecki, Szymon Starkiewicz, Cecylia i Józef Kozłowscy oraz Adam Piwowar i Leon Nowak. Dzięki szczególnym staraniom dwóch ostatnich z wymienionych osób, zorganizowano bibliotekę oraz czytelnię czasopism.[2] Rozpoczęcie funkcjonowania tej biblioteki uznaje się za początek działalności MBP w Dąbrowie Górniczej.[3]
Po odzyskaniu niepodległości przekształcono ją w Bibliotekę im. H. Kołłątaja. Księgozbiór gromadzony był stopniowo, wielu światłych dąbrowian ofiarowywało dla biblioteki swoje zbiory, inicjowano także składki pieniężne wśród robotników. W 1908 r. Rosja ponownie zaostrzyła represje wobec kultury polskiej. Zamknięto wszystkie oddziały Uniwersytetu dla Wszystkich. Zbiory dąbrowskiej biblioteki przekazano najpierw Towarzystwu Kultury Polskiej, a następnie oddano w depozyt Cecylii Kozłowskiej, która z czasem wystąpiła o pozwolenie na prowadzenie prywatnej wypożyczalni. Zgodę otrzymała w 1909 r.[4] Dzięki temu zabiegowi oddane jej w depozyt książki uniknęły konfiskaty i zniszczenia przez zaborców. Aż do wybuchu I wojny światowej wypożyczalnia działała pod nazwą Biblioteka dla Wszystkich C. Kozłowskiej. W 1910 r. biblioteka liczyła 2 197 woluminów, rocznie udostępniano ich około 9 tysięcy.
W trakcie działań wojennych prowadzonych podczas I wojny światowej, miasto dostało się pod okupację austriacką. Austriacy byli dość liberalni, co z sukcesem wykorzystali dąbrowscy działacze oświatowi, którzy przedstawili okupantowi przygotowany w 1915 r. statut Towarzystwa Biblioteki dla wszystkich im. Hugona Kołłątaja w Dąbrowie Górniczej. Niedługo potem księgozbiór został aktem notarialnym przekazany Towarzystwu. Po odzyskaniu niepodległości Towarzystwo wystąpiło do niepodległych władz Polski o oficjalną rejestrację biblioteki. W 1920 r. Starostwo powiatowe w Będzinie udzieliło Towarzystwu biblioteki dla wszystkich im. Hugona Kołłątaja koncesji na prowadzenie biblioteki, prosząc o podanie składu zarządu Towarzystwa. Funkcję kierownika placówki pełniła w tym czasie Cecylia Kozłowska, a księgozbiór liczył 3 097 woluminów. W wyniku zabiegów Towarzystwo zostało zalegalizowane i wpisane do rejestru Urzędu Wojewódzkiego w Kielcach.[1] W latach 20 XX w. sytuacja finansowa biblioteki była trudna, choć jak wynika ze wzmianek w prasie nie brakowało chętnych, którzy się tu spotykali, m.in. ze względu na prowadzoną działalność odczytową.[2]
Niedługo przed wybuchem II wojny światowej zbiory biblioteki obejmowały 6 922 wol.[3]. W 1940 r. władze okupacyjne zarządziły całkowitą likwidację biblioteki. W celu uratowania jak największej części zbiorów, przekazano je na przetrzymanie zaufanym czytelnikom. Ta część zbiorów utworzyła tzw. krążącą bibliotekę. Akcję tę zorganizowała ówczesna kierowniczka biblioteki Krystyna Krajewska. Inną część księgozbioru zdeponowano w budynku magistratu. Mimo tych zabiegów, w czasie wojny okupanci zniszczyli 30 tys. książek.[4]
Wraz z końcem wojny, dnia 22 grudnia 1945 r. nastąpiło oficjalne otwarcie biblioteki w wolnym kraju. Tuż po wznowieniu działalności placówka posiadała 688 tomów, ale już po roku stan inwentarza wskazywał na 3 110 tomów, a na koniec 1948 r. liczba ta wzrosła do 3 573 wol. [5]
Lata powojenne to dalszy rozwój biblioteki, przejawiający się nie tylko w powstawanie sieci bibliotecznej, ale także polegający na podejmowaniu nowych aktywności i wyzwań, nierzadko innowacyjnych i inspirujących dla innych bibliotek.
W 1955 r. przystąpiono do tworzenia sieci bibliotecznej, w celu zaspokojenia potrzeb czytelniczych w odległych terenach miasta.[1]
Istotnym dla biblioteki wydarzeniem, było rozpoczęcie działalności w monumentalnym Pałacu Kultury Zagłębia.
Książnica stale wzbogacała swoje zbiory czy to poprzez zakupy, czy to poprzez pozyskiwanie zbiorów od ofiarodawców. Wśród tych ostatnich w dąbrowskiej bibliotece znalazły się zbiory z kolekcji rodzin: Bocianowskich, Machoniów, Leona Nowaka, Lewickich, Ciuków, czy Edwarda Potępy.
W 1961 roku z okazji 55-lecia MBP Andrzej Wojtala (dąbrowski artysta plastyk) zaprojektował ekslibris MBP. [2]
Kolejna szansa na rozwój nastąpiła po roku 1989. W 1990 r. nowa ustawa o samorządzie terytorialnym, powierzyła zadania w dziedzinie kultury samorządom lokalnym, to zmieniło sytuację bibliotek w Polsce, odtąd to rady miejskie poprzez zarząd miasta decydują o placówkach kultury.
Lata 90-te to także początek wielu zmian i w strukturach organizacyjnych biblioteki, i w coraz to nowych formach działalności, ich przykładem mogą być spotkania w ramach Kawiarni Literackiej, wydawanie autorskiego czasopisma bibliotecznego pn. „Raptularz Kulturalny”, powstawanie nowych działów, zajęcia muzykoterapii etc. Lata 90-te to także czas automatyzacji procesów bibliotecznych dąbrowskiej książnicy. W tych latach w ramach zmian w strukturach biblioteki powstał Dział Książki Dawnej, w zbiorach którego znalazł się cenny księgozbiór Józefa Brodowicza (1790-1885), drukarza i rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego[3].
Trudno nie wspomnieć o innej bardzo znaczącej zmianie w dziejach dąbrowskiej biblioteki, którą były przenosiny do nowego budynku biblioteki, stwarzającego zupełnie nowe możliwości działalności, jeszcze pełniejszej i kreatywnej. Niezwykle istotne było umieszczenie w jednym budynku agend Biblioteki Głównej (dotychczas zlokalizowanych w Pałacu Kultury Zagłębia oraz w lokalu przy ul. Reymonta) jak również Dyrekcji. Adaptacja budynku byłego Urzędu Miejskiego na potrzeby Miejskiej Biblioteki Publicznej została w roku 2006 ukończona, a sam obiekt przekazany instytucji do użytkowania. Obiekt usytuowany w centrum miasta pozbawiony jest barier architektonicznych (zespół wind i podjazdów umożliwia dostęp do zasobów i usług bibliotecznych osobom o ograniczonych możliwościach poruszania się). W zasadniczej części budynek jest klimatyzowany, co korzystnie wpływa na mikroklimat zarówno w odniesieniu do zgromadzonych zbiorów, jak i warunków użytkowania i pracy.
Dziś MBP w Dąbrowie Górniczej stanowi Biblioteka Główna i 17 placówek bibliotecznych rozmieszczonych w różnych dzielnicach miasta, zaś zbiory to 506 450 materiałów bibliotecznych (w tym: książek, czasopism, dokumentów elektronicznych, druków muzycznych, kartografii, 21 starodruków etc.)
Trudno wyobrazić sobie, że na mapie kulturalnej miasta mogłoby zabraknąć Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Hugona Kołłątaja. W dziejach książnicy zarówno, w czasach tych lepszych, jak i podczas trudnych zawirowań, biblioteka zawsze stała i będzie stać na straży rozwoju i promocji czytelnictwa oraz kultury w Dąbrowie Górniczej.
Rok 2006, to w dziejach dąbrowskiej książnicy rok bardzo istotny. Następują strategiczne zmiany lokalowe, zostaje zakończona adaptacja budynku byłego Urzędu Miejskiego przy ul. Kościuszki 25 na potrzeby biblioteki i obiekt zostaje przekazany instytucji do użytkowania. Odtąd w nowym budynku funkcjonuje Biblioteka Główna oraz dyrekcja MBP. W kolejnym roku startuje Dyskusyjny Klub Książki, który na stałe zagości w ofercie MBP. Z kolei w 2008 r. z okazji 102 lecia powstania MBP, dąbrowska książnica organizuje przedsięwzięcie kulturalne „Biblioteka na 102”. W następnym roku MBP zostaje wydawcą „Przeglądu Dąbrowskiego” oraz publikacji dla dzieci „Wróżka i mag”. Rok 2010 to czas wdrożenia w Bibliotece Głównej i filiach systemu bibliotecznego Mateusz. W tym samym roku w Bibliotece Głównej odbywa się Festiwal Moli Książkowych, przedsięwzięcie zorganizowane głównie z myślą o bibliotekarzach, a poświęcone problematyce upowszechniania czytelnictwa wśród dzieci i młodzieży. W 2011 bibliotekę wizytuje Anna Komorowska, żona prezydenta RP Bronisława Komorowskiego. Kolejne dwa lata to realizacja pierwszej edycji ogólnopolskiej akcji promującej czytelnictwo Narodowe Czytanie, zainaugurowanej przez prezydenta Bronisława Komorowskiego, a także współorganizacja wraz z innymi miejskimi instytucjami kultury, przy udziale Urzędu Miejskiego, pierwszego Dąbrowskiego Festiwalu Kulturalnego „ZagłębieWood”. Całoroczna kampania popularyzująca czytelnictwo pn. „Zaczytana Dąbrowa” w ramach której zorganizowano m.in. Festiwal Komiksu, Jarmark Bajek i Baśni, Robinsonadę oraz Festiwal Fantastyki, zostanie zrealizowana w 2015 r. W tym samym czasie następuje uruchomienie „Laboratorium wyobraźni”, pracowni edukacyjnej powstałej przy udziale środków pozyskanych z Fundacji Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego, w ramach projektu Strefy Innowacji. W 2016 roku MBP przystępuje do projektu Academika tj. cyfrowej wypożyczalni międzybibliotecznej będącej innowacyjnym narzędziem pozwalającym na udostępnienie w bibliotekach naukowych i publicznych na terenie całego kraju kilkuset tysięcy publikacji naukowych. Dzięki systemowi elektronicznych wypożyczeń międzybibliotecznych użytkownicy bibliotek mają możliwość natychmiastowego dostępu do współczesnych publikacji ze wszystkich dziedzin wiedzy z poszanowaniem zapisów prawa autorskiego. Kolejne dwa lata to czas organizacji, we współpracy ze Stowarzyszeniem Bibliotekarzy Polskich, „Biblioteki na plaży”, działań polegających na zorganizowaniu różnorodnych wydarzeń kulturalnych i edukacyjnych na plaży przy Pogorii III, to także czas realizacji projektu „Popularni czytają” dofinansowanego z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Znaczącym dla biblioteki w Dąbrowie Górniczej staje się rok 2018, w którym to ma miejsce otwarcie zmodernizowanej filii nr 8 w Strzemieszycach Wielkich. Po gruntownym remoncie obiektu, MBP pozyskuje atrakcyjną placówkę, która do dziś pełni funkcję nie tylko biblioteki, ale także centrum kultury dla mieszkańców dzielnicy. Nowa siedziba filii staje się wyjątkową przestrzenią dla społeczności lokalnej oraz stowarzyszeń, które chętnie w tym miejscu realizują swoje projekty.
W latach pandemii, czasu okresowego zamknięcia bibliotek, dąbrowska książnica stara się utrzymać stały kontakt ze swoimi czytelnikami, realizując misję promocji czytelnictwa poprzez działalność on-line m.in.: „Bibliotekarze polecają”, „Biblioteka czyta dzieciom”, „Dozwolone od lat 18”,” „Piosenka kryzysowa, „ Liga wiedzy literackiej”, „Literackie bingo,” „Noc z Andersenem”, „ Hugon w podróży”, „ Opowieści Mateusza, co z domu się nie rusza.” W 2022 zostaje uruchomiony nowy działu Biblioteki Głównej – Czytelnia Regionalna.
Wykorzystana bibliografia
Malicki B.: 55 lat w służbie oświaty : 1906-1961. Dąbrowa Górnicza : Miejska Biblioteka Publiczna im. Hugona Kołłątaja, 1963.
Starościak W.: Miejska Biblioteka Publiczna w Dąbrowie Górniczej : 1906-2001 : zarys dziejów. Dąbrowa Górnicza : Miejska Biblioteka Publiczna im. Hugona Kołłątaja, 2001. ISBN 83-87110-12-4.
Dąbrowa Górnicza : zarys rozwoju miasta : praca zbiorowa. Pod red. Wacława Długoborskiego. Katowice : Wydawnictwo “Śląsk”, 1976.
Dąbrowa Górnicza : monografia. T. 3, Dzieje miasta. Cz. 1. Red. Arkadiusz Rybak, Andrzej J. Wójcik, Zygmunt Woźniczka. Dąbrowa Górnicza : Muzeum Miejskie “Sztygarka”, 2016. ISBN 978-83-60116-09-8.
100 lat Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Hugona Kołłątaja w Dąbrowie Górniczej. Oprac. Arkadiusz Rybak. Dąbrowa Górnicza : Miejska Biblioteka Publiczna im. Hugona Kołłątaja : Towarzystwo Przyjaciół Dąbrowy Górniczej, 2005. ISBN 83-87110-13-2.
“90 lat w służbie Oświaty i Kultury” : 1906-1996. Zespół red. Krystyna Kozdroń, Dorota Szatan. Dąbrowa Górnicza : Miejska Biblioteka Publiczna im. Hugona Kołłątaja. Kawiarnia Literacka, 1996. ISBN 83-905604-7-X.